در این بخش با 4 موضوع زیر آشنا می شویم:
ملاک های مهم در انتخاب موضوع پایان نامه و مقاله
عنوان پایان نامه چگونه باید نگارش شود؟
ملاک های مهم در انتخاب موضوع پایان نامه و مقاله
شروع هر کار پژوهشی، طراحی یک ایده و داشتن یک هدف درست است. ابتدا باید سوال خود را مطرح کنید و از خودتان بپرسید که به دنبال چه چیزی هستید؟ انتخاب یک موضوع برای یک طرح تحقیقاتی بایستی هدفمند باشد. یعنی اگر شما ندانید که به دنبال چه چیزی هستید مطمئنا به هیچ نتیجه ای هم نخواهید رسید.
بعنوان مثال وقتی موضوعی با عنوان «چالش های آموزش الکترونیک از دیدگاه اساتید گروه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در دوران همه گیری کووید-19: یک مطالعه آنالیز محتوا» توسط یک محقق مطرح می شود، در واقع این محقق بدنبال این است که ببیند«دسته بندی کلی چالش ها که بیانگر چالش های عمده از دیدگاه اساتید است، چه می باشد؟». پس موضوعی که طراحی شده است هدفمند بوده است.
اینکه محقق به دنبال چه چیزی است، مهم ترین سوال طرح پژوهشی است زیرا با طرح سوال «چه چیزی» هدف ما مشخص می شود و با مشخص شدن هدف، سوال اصلی محقق طرح می شود و به دنبال آن طرح پژوهشی شکل می گیرد. محقق باید بعد از آن از خود بپرسد که در صورت رسیدن به جواب، چه اتفاقی می افتد، چه چیزی را اثبات کرده یا نشان می دهد و پیامد این تحقیق چه خواهد بود. اگر بتواند به تک تک این سوالات پاسخ دهد، و پاسخ او قانع کننده باشد، طرح پژوهشی او قابل قبول است.
موارد مهم دیگر وجود دارند که در انتخاب یک موضوع پژوهشی باید آنها را مد نظر داشت:
عنوان پایان نامه چگونه باید نگارش شود؟
پایان‌نامه ها جز مهمترین تحقیقات دانشجویی محسوب میشوند که دانشجویان می‌بایست در پایان سال تحصیلی دوره کارشناسی ارشد یا دکتری اقدام به نگارش آن نمایند. پایان‌نامه در واقع یک حالت کاملا اجباری دارد و عنوان هایی که انتخاب می‌کنید باید مرتبط و در رابطه با رشته دانشگاهی دانشجو باشند. پایان‌نامه نیز همانند مقاله مورد بررسی داوران قرار می‌گیرد و باید عنوان خوبی داشته باشد تا داوران و آنرا بپذیرند. برای انتخاب یک عنوان پایان‌نامه مناسب باید این سوال را از خودتان بپرسید که این تحقیق چه چیزی را قرار است نشان دهد و چه چیزی را نشان نمی‌دهد. حتی میتوانید جملاتی که به ذهنتان می‌رسد را یادداشت کنید تا از بین آنها صحیح ترین و جذابترین عنوان را انتخاب کنید. استفاده از کلماتی که هیچ کمکی به فهم عنوان و موضوع پایان‌نامه ندارد مناسب نیست، بنابراین با دانستن اینکه چه کلماتی هیچ نقشی در دقت، صحت یا جذابیت عنوان پایان‌نامه ندارند و با حذف کردن آنها میتوانید عنوانی مختصرتر در عین حال صحیح تر ارائه دهید.
توجه به چندین نکته کلیدی در مورد عنوان
چگونه يك پروپوزال بنويسيم؟
اولين قدم براي نوشتن يك پروپوزال انتخاب موضوع است که برای مشاهده نحوه جستجوی عنوان به اینجا و در خصوص ملاک های یک عنوان مناسب و نحوه نگارش عنوان بهاینجامراجعه کنید.
بيان مسئله يا مشكل (ضرورت اجرای پژوهش(
بيان مسئله بايد مختصر و دقيق و با ذكر منابع نوشته شود و در نگارش آن به نكات زير توجه كرد.
1-مسئله و مشكل چيست؟ با جملاتی كوتاه و شيوا ماهيت، شدت، وسعت و عوامل موثر بر مسئله را ذكر كنيد.
2-به پيامدهای مسئله و خطرات ناشی از آن اشاره كنيد؟
3-چرا انجام پژوهش مورد نظر لازم است و با توضيح و ارائه راه حل، اهميت موضوع طرح و ضرورت آن را توجيه نماييد.
نكته: پس از بيان مسئله بايد تمامی مخفف ها و اصطلاحات و منابع مورد استفاده در پاورقی توضيح داده و نوشتهشوند.
بررسي متون (منابع) و ادبيات تحقيق
در بررسی متون با مراجعه به كتب، مجلات داخلی و خارجی ، تماس با ساير محققين و استفاده از بانكهای الكترونيك داخلی و خارجی ميتوان مروری بر مطالعات ساير محققين در زمينه كار خود يا مشابه آن داشت و با مطالعه آنها از تجربيات و نتايج به دست آمده استفاده كرد و از متدولوژی طرح، روشهای نمونه گيری و تحليل های آماری آنها برای تحققانجام يك تحقيق مفيد و درست بهره برد. شما می توانید با استفاده در پایگاه های استنادی همچون اسکوپوس، وب آو ساینس، گوگل اسکالر، دایمنشن و…. اقدام به تحقیقات مرتبط با داده های پژوهشی حوزه ی تخصصی خود کنید. برای آشنایی با این دسته از مقالات میتوانید از کلمات کلیدی مانندresearch trend وScientometrics استفاده کنید.برای آشنایی با نحوه جستجو در پایگاه های مختلفاینجاکلیک نمایید.
نكته: در این قسمت باید نقد شما به متون و منابع پیشین ذکر گردد.
اهداف، سئوالات، فرضيات (با توجه به موضوع پژوهش(
اهداف يك پروژه تحقيقاتی ، آنچه كه بايد با انجام مطالعه به آن برسيم را بيان مي كند.
1ـ هدف كلی
آنچه را كه مطالعه به طور کلی به آن دست خواهد يافت، هدف كلی ميگويند. هدف كلی در واقع همان عنوان مطالعهاست با اين تفاوت كه با لغتهای قابل اندازه گيری مثل «تعيين يا شناخت»كه معني و كاربرد دقيق و واضحتری دارند، شروع مي شود.
مثال: عنوان : «چالش های آموزش الکترونیک از دیدگاه اساتید گروه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در دوران همه گیری کووید-19: یک مطالعه آنالیز محتوا»
هدف كلي: « تعیین چالش های آموزش الکترونیک از دیدگاه اساتید گروه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در دوران همه گیری کووید-19»
2ـ اهداف اختصاصي (ويژه يا جزيي)
اين اهداف بايد واقع بينانه مطرح شود و به آنچه كه مطالعه برای حل آنطرح ريزی شده متمركز باشند. این اهداف واقع جزئی از هدف كلی هستند و اگر به خوبی تنظيم شوند، محقق را به طراحی روش تحقيق و نحوهگردآوری، تجزيه و تحليل و تفسير داده ها هدايت خواهند نمود. اهداف جزئی نبايد از قالب هدف كلی خارج شد و بايد به جنبه های اساسی مطالعه محدود باشد.
در بیان این اهداف هم بايد از افعالی نظير تعيين كردن، مقايسه كردن، اثبات كردن، محاسبه كردن و برقراركردن و سایر افعال رفتاری استفاده كرد و از به كارگيری افعال مبهم نظير فهميدن، مطالعه كردن و اذعان كردن دوری نمود.
مثال:
اهداف جزیی میتواند توصیفی یا تحلیلی باشند. در اهداف توصیفی هدف توصیف وضعیت مورد بررسی است که حتی ممکن است به دست آوردن درصد یا فراوانی یعنی صرفا یک عدد باشد. اهداف تحلیلی معمولا بدنبال بررسی رابطه بین پدیده ها و موضوعات است.
3ـ اهداف كاربردی
معمولا در بعضی از مطالعات هدف ديگری تحت عنوان هدف كاربردی نيز وجود دارد كه در آن نحوه به كارگيری نتايج حاصل از بررسی تحقيقات را مشخص مي كند و ساختار مشخصی ندارد.
نكته: ذكر اين نكته لازم است كه اهداف بايد تمامی قسمتهای مسئله را آنچنان كه تحت عنوان آورده شدهاست، در برگيرد. اگر مسئله تحقيق با دقت كافی بيان شده باشد، تنظيم اهداف آسانتر خواهد بود.
ذكر سئوالات تحقيق و فرضيات
در يك مطالعه توصيفی اهداف توصيفی به سئوالات توصيفی تبديل مي شوند كه معمولا جواب آنها عدد است. مثلا: درصد و فراوانی هریک از چالشهای مورد اشاره اساتید در خصوصزیر ساخت آموزش الکترونیک چقدر است؟
در يك مطالعه تحليلی اهداف تحليلی به فرضيات تبديل ميشوند و يك فرضيه توضيح يا پيشگويی اين مسئله است كه چرا يك يا چندعامل، عوامل ديگر را تحت تأثير قرار مي دهند. مثلاً : بین روش تدریس استاد و میزان یادگیری دانشجو رابطه وجود دارد.
بيان متغيرهای تحقيق و تعريف عملياتی
متغيرهای يك تحقيق بسيار مهم است و در واقع هسته اصلی يك تحقيق به شمار می رود. متغيرها در واقع داده هایی هستند كه محقق در صدد جمع آوری و تحليل است. لازم به ذکر است با مبحث متغیرها بیشتر در روش تحقیق کمی مواجه خواهید شد. اما به طور كلی، متغيرها به دو دسته اصلی كمی و كيفی تقسيم میشوند. مبنای اين تقسيم بندی اين است كه متغيرهای كمی مقادير مختلف به خود گرفته و متغيرهای كيفی حالت مختلف به خود می گيرند.
مثال: سن يك متغير كمی است و جنس يك متغير كيفی است.
متغيرهاي كمی خود به دو دسته تقسيم می شوند:
1ـ كمی گسسته: بين دو عدد اعشار نميگيرد؛ مانند تعداد فرزندان که می تواند مقادیر 1، 2، 3 و ... را به خود بگیرد.
2ـ كمی پيوسته: بين دو عدد بي نهايت عدد و اعشار مي تواند قرار گيرد؛ مانند قد بين 175 و 180 سانتيمتر.
متغيرهای كيفی نيز به 2 دسته تقسيم مي شوند:
1ـ كيفی اسمی: برتری ترتيبی بين حالات مختلف متغير وجود ندارد؛ مانند جنس يا شغل.
2ـ كيفی رتبه ای: برتری ترتيبی بين حالات مختلف متغير وجود دارد؛ مانند درجه بدخيمي ها يا ميزان تحصیلات.
در مطالعات تحليلی يك جنبه ديگر متغيرها نيز بايد در نظر گرفته شود و آن مستقل يا وابسته بودن آنهاست.
متغير مستقل يا علت: تغييرات آن تابع تغييرات متغيرهای ديگر نيست.
متغير وابسته يا معلول: تغييرات آن تابع تغييرات متغيرهای ديگراست.
مثال: «بررسي تاثير سطح تحصیلات بر روی بهره وری نیروی كار». در اينجا سطح تحصيلات متغير مستقل و بهره وري متغير وابسته است چون سطح تحصیلات بر روی سطح بهره وری اثر میگذارد.
متغيرهاي مخدوشكننده (مزاحم): متغيرهايی هستند كه با علت و معلول هر دو در ارتباط هستند و بر روی هريك ازآنها تأثير مي گذارند. مثالً فرض كنيم كه محققی ميخواهد نقش سيگار را بر روی بيماريهای قلبی و عروقی مطالعه كند.يكی از متغيرهای مخدوش كننده در اين ميان استرس است كه هم ميتواند باعث بيماری قلبی شود و هم بر روی مصرف بيشتر سيگار اثر بگذارد.
در مطالعات تحليلی شناخت تمامي متغيرهای مخدوش كننده از اهميت بسيار زيادی برخوردار است؛ زيرا اگر اثر اين متغيرها بر نتيجه مطالعه در مرحله نمونه گيری يا تحليل آماری خنثي نشود، نتايج حاصل قابل اطمينان نخواهد بود.
متغيرهای زمينه ای: متغيرهای مربوطه به خصوصيات فردی جمعيت نمونه را متغير زمينه ای می گويند. اين متغيرها معمولادر تمامی مطالعات ثبت ميشوند؛ مانند سن، جنس، شغل، تحصيلات، وضعيت تأهل و ... که در برخی از مطالعات اين متغيرها نقش متغير مستقل را بازی می كنند.
در خصوص انواع متغیرها میتوان در صورت نیاز توضیحات کامل تری را در کتب مرتبط با روش های آماری از جمله «روش های آماری و شاخص های بهداشتی دکتر کاظم محمد» و سایر نویسندگان معتبر در این زمینه یافت نمود.
متدولوژی تحقيق
انواع روش تحقیق را میتوان به دو گروه کمی و کیفی تقیسم بندی کرد. پژوهش های کمی بر اساس فرضیه ها و طرح های پژوهش از قبل تعیین شده انجام می شود. معیارهای اندازه گیری داده ها کمی است و برای استخراج نتیجه ها از روشهای آماری استفاده می کنند. از سوی دیگر پژوهش های کیفی شامل روش هایی می شوند که برای مطالعه ی پدیده ها در شکل طبیعی خودشان به کار گرفته می شوند و پژوهشگر هیچ فرضیه ی از قبل تعیین شده ای در زمینه ی مورد مطالعه در دست ندارد. در این گونه پژوهش ها، هدف پژوهشگر بررسی کیفیت پدیده ی مورد مطالعه است، نه کمیت آن.
در اين بخش نوع مطالعه و جامعه موردنظر كه تحقيق بر روی آنها صورت می گيرد، بايد توضيح داده شود. در اين مرحله بهتر است با كمك استاد راهنما و مشاور متدولوژی تحقیق مشخص شده و بطور واضح و دقیق شرح داده شود . گاها بر طبق نوع روش پژوهش و با نظر استاد راهنما لازم است با راهنمایی مشاور آماری يا روش تحقيق آگاه به تجزيه و تحليل داده ها، حجم نمونه وروش تحليل های آماری را مشخص كرد.
مدت زمان لازم برای اجرای طرح
در اين قسمت زمان لازم برای اجرای طرح بايد ذكر شود و نوع و تاريخ فعاليت های انجام شده را در خصوص انجام طرح در جدولی زمانی به نام جدول گانت كه در فرم های پروپوزال وجود دارد مشخص شود. یک نمونه از آن را برای انجام یک مطالعه مرور نظامند می توانید در زیر مشاهده نمایید.
| فعالیتها | ماه اول | ماه دوم | ماه سوم | ماه چهارم | ماه پنجم | ماه ششم | ماه هفتم |
| 1- طراحی | * | ||||||
| 2- تعریف حوزه مروری | * | ||||||
| 3- شناسایی منابع اطلاعاتی مربوطه | * | ||||||
| 4- مرور متون | * | * | |||||
| 5- نوشتن مرور | * | ||||||
| 6- استفاده از متون در مطالعه ارائه شده | * | * | |||||
| 7- گزارش نهایی | * |
فهرست منابع:
در اين بخش مشخصات منابع مورد استفاده در متن پروپوزال ارائه مي گردد و فهرست منابع فارسي و انگليسي همراه باهم نوشته می شود. فرمت رفرنس نویسی با توجه به سیاست های هر موسسه متفاوت بوده و از ابتدای کار باید مدنظر قرار گیرد. بهتر است از ابتدای کار برای مدیریت منابع از نرم افزارهای رفرنس نویسی که متداولترین آنها اندنوت و مندلی است، استفاده نمایید. برای آشنایی با نرم افزارهای مدیریت منابع اینجا کلیک کنید.
رفرنس نویسی
یکی از مباحثی که همچنان در حوزهروش تحقیق مورد بحث قرار می گیرد، شیوه ی رفرنس دهی در مقالات و پایان نامه ها می باشد. اگرچه دانستن مبانی رفرنس دهی و شیوه های مختلف آن مفید است، اما به علت گستردگی شیوه ها و استفاده ی نشریات مختلف از روش های مختلف باعث ناکارامدی روش های دستی و قدیمی شده است. امروزه با وجود نرم افزارهای مختلف، شما تنها با استفاده از چند کلیک می توانید رفرنس دهی را به سریع ترین شیوه ممکن و با کمترین خطا انجام دهید.
در این قسمت با ۳نرم افزار برتر در این حوزه آشنا می شویم.
Mendeley : نرم افزار مندلی یکی از بهترین و دقیق ترین نرم افزارهایی رفرنس دهی می باشد که در سال های اخیر به علت رایگان بودن تمامی امکانات یکی از بهترین گزینه های موجود می باشد. با استفاده از این نرم افزار می توانید به ۱۶۰۰نوع مختلف رفرنس دهی کنید.همچنین سازگار بودن این نرم افزار با سیستم عامل های ویندوز، مک، اندروید و آی او اس بر محبوبیت این نرم افزار افزوده است. برای آشنایی بیشتر با نرم افزار مندلی اینجا کلیک کنید.
Endnote: معروف ترین نرم افزاری که اغلب دانشجویان با اسم آن آشنا هستند نرم افزار اندنوت می باشد.این نرم افزار از قدیمی ترین نرم افزارهای موجود رفرنس دهی می باشد و شهرت خود را مدیون سابقه طولانی خود می داند.در ایران اغلب از نسخه ی کرک شده این نرم افزار استفاده می شود. با توجه به قدمت این نرم افزار و جامع بودن آن، سایت های معروفی همانند گوگل اسکالر این نرم افزار را مورد استفاده قرار می دهند. برای آشنایی بیشتر با نحوه رفرنس نویسی با استفاده از نرم افزارEndnote اینجا کلیک کنید.
Zotero: این نرم افزار نیز همانند مندلی یک نرم افزار رایگان برای رفرنس دهی مقالات و اسناد علمی می باشد. این نرم افزار قابلیت رفرنس دهی به فایل های صوتی و تصویری و هر چیز دیگری که قابل رفرنس دهی باشد را دارد.
